Senin, 03 November 2014

galuring basa sunda



semoga post ini bermanfaat :)

WANGUN KALIMAH

Wangun kalimah nyaeta disebut oge bentuk kalimat. Kalimah teh nyaeta bagian pang leutikna tina wacana atawa omongan nu ngebrehken pikiran kalawan gemblengna. Wangun kalimah dibagi janten dua:
1.      Kalimah salancar
2.      Kalimah ngantet

1.      Kalimah salancar
Kalimah salancar nyaeta kalimah anu diwangun ku hiji jejer (subjek) jeung hiji caritaan (predikat) boh, diwuwuhken objek boh henteu, boh diwuwuhken katerangan boh henteu.
Kalimah salancar dibagi menjadi dua
a.       Kalimah salancar basajan
b.      Kalimah salancar jembar
a.       Kalimah salancar basajan
Kalimah salancar basajan nyaeta kalimah ngan aya hiji jejer jeung hiji caritaan tetapi iyos dipasihan objek.
Contoh:
1.      Neng Azka dangdan.
2.      Mang Karsim melak jagong.
3.      Hayam diparaban ku Zaki
b.      Kalimah salancar jembar
Kalimah salancar jembar nyaeta kalimah anu diwangun ku hiji jejer hiji caritaan bo diwuwuhken objek boh henteu, anu ditambahan ku katerangan.
Contoh:
1.      Kamari kuring lalajo maenbal.
2.      Kuring moal ngantor lantaran gering.
Upama ku urang dititenan, tetela deui bae, yen katerangan teh loba rupana.Ku kituna, kuurang bisa digolongken dumasar kana naon anu diterangkenana.
a.       Katerangan waktu
Katerangan waktu nyaeta anu nerangken waktu nu mangsuna hiji kajadian atawa kaayaan.
-          Katerangan waktu kecap asal: kamari, ayeuna, bageto, bareto, cikeneh.
-          Katerangan waktu kecap rundayan: isukan, pasosore, pabeubeurang, samemeh, sabada, sanggeus, jeung sajabana.
-          Katerangan waktu make kecap pangantet: ti subuh, ti Agustus, nepi ka poe salasa dina bulan puasa, keur bulan januari, jeung sajabana.
-          Katerangan waktu gabungan kecap: poe ieu, bulan hareup, taun tukang, sareureuh budak, wanci pecat sawed, tengah poe tengah peuting, bada asar jeung sajabana.
b.      Katerangan tempat
Katerangan tempat nyaeta anu nerangkeun tempat lumangsuna kajadian atawa kaayaan.
-          Katerangan tempat nu mangrupa gabungan kecap pangantet jeung kecap nu mibanda ciri tempat: di dinya, ti dieu, ti dinya, ka ditu, nepi ka dinya, jeung sajabana.
-          Katerangan tempat nu mangrupa gabungan kecap pangantet jeung kecap barang nu mibanda ciri ngandung harti tempat: di banjar, ti tasik, ka sukabumi, nepika bogor, di jambatan, di walungan, ti sawah, nepika number tilu jeung sajabana.
-          Katerangan tempat nu mangrupa kecap rundayan: luhureun, handapeun, tukangeun, kalereun, kencaeun jeung sajabana. Bisa oge dipiheulaan ku kecap pangantet. Jadi: dina luhureun, tina handapeun, di gigireun, jeung sajabana.
c.       Katerangan tujuan
Katerangan tujuan nyaeta katerangan anu nuduhkeun tujuan atawa maksud hiji kalakuan atawa kajadian.Katerangan tujuan umumna dipiheulaan ku kecap pangantet demi, pikeun, enggoning, keur.
Contoh: demi bangsa jeung negara
d.      Katerangan cara
Katerangan cara nyaeta anu netelakeun cara-cara lumangsungna hiji kajadian (peristiwa).
-          Katerangan cara wangun dasar diantarana kungsi, mindeng, osok, aya kalana, jeung sajabana.
-          Katerangan cara kecap pangantet ku, kalawan, sacara nu dituturkeun ku kecap barang: kalawan sumangat, sacara duduluran jeung sajabana.
-          Katerangan cara kecap pangantet dituturkeun ku kecap sipat: kalawan tandes, sacara tegas, kulemah lembut jeung sajabana.
-          Katerangan cara kecap turunan: sagancang gancangna, saloba lobana, bebeakan, jeung sajabana.
e.       Katerangan alat
Katerangan aalat nyaeta katerangan anu netelakeun alat anu dipake enggoning ngalakukeun hiji pagawean. Pangartia di die teu kudu nu mangrupa barang konkrit bae. Katerangan akat biasana ngagunakeun kecap pangentet ku jeung kana nu ngandung harti make, jeung kecap pangantet tanpa.
Contona:
-          Ku kampak
-          Kana beus
-          Ku ukuran barat
-          Tanpa bantuan sasaha
f.       Katarangan sebab
Katerangan sebab nyaeta katerangan anu nuduhkeun sebab musabab atawa alesan lumangsungna hiji kajaian, kaayaan, atawa pagawean.Wujud ieu katerangan sok ngagunakaeun kecapa pangantet sabab, lantaran.
Contohna:
-          Sabab gearing
-          Lantaran kalakuan anakna
g.      Katerangan babandingan
Katerangan babandingan nyaeta katerangan anu netelakaun sasaruan atawa meh sarua antara hiji kaayaan, kajadian, sarta kalakuan jeung kaayaan, kajadian, serta kalakuan sejenna. Ieu katerangan the sok dipiheulaeun ku kecapa pangantet saperti kawas, jiga, ibarat, cara.
Contoh:
-saperti kolot bae
-Kawas ucing kamareumbi
-Jiga nu keur mabok
- cara urang barat
            h. katerangan panyarta
            katarangan panyarta nyaeta katerangan anu uhenteunahkeun aya henteuna jalma anu marengan (ngabaturan) dina migawe hiji kalakuan, ieu katerangan the diwangun ku ngagabungkeun kecap kantetan jeung, tanpa, atawa babarengan jeung kecap atawa frasa anu tangtu. Eta kecap atawa frasa teh kudu mangrupa barang nyawaan atawa anu dianggap boga nyawa.
Contona:
-          Jeung pangiringnaa
-          Tanpa pamajikanana
-          Babarengan jeung rahayat

2.kalimah ngantet
a. kalimah ngantet nyaeta dibagi menjadi dua:
1. kalimah ngantet satata
2. kalimah seler sumeler
1. kalimah ngantet satata
   Kalimah ngantet sateter nyaeta upami dua kalimah salancar atawa leuwih direndokeun, hasilna
Teh kalimat ngantet satata (kalimat majemuk).Demi hasilna aya nu isebut kalimah ngantet satata (kalimah majemuk sedarajat) jeung kalimah ngantet saler sumeler (kalimah bertingka).
Kalmiah ngantet satata nyaeta rendonan (gabungan) dua kalimat salancar atawa leuwih anu  sederajat atawa setata.
Contoh:
1.      manehna dahar minum jeung ngaroko
2.      tanahna legas serta subur
3.      baju the mahal tapi alus
aya deui kecap nu direndokeun jadi sakalimah make kecap pang rendon tapi sareung jeung contoh :.
1.      a. Zaki maraban hayam
b.Zaki maraban meri
c. zaki maraban entog
di rendohkeun make pangrendong jeung:
jadina Zaki maraban hayam, meri, jeung entog.
Dumasar kadinya, kecap pangrendon the bisa dibagi diantarana jadi:
1.      hubungan tambah
hubungan tambah nyaeta hubungan anu netelaken tambah, jumlah, atawa gabungan kagiatan, kaayaan, kajadian, jeung proses. Eta hubungan the dicirian ku pangrendon jeung, sarta, atawa boh… boh….
Contoh: manehna mukaken panto bari seuri sarta nitah asup ka kuring.
2.      Hubungan lalawan
Nu dimaksud hubungan lalawan nyaeta hubungan nu nuduhkeun yen naon-naon anu ditetel aken dina bagian kalimah kahiji lalawan, atawa teu sarua jeung naon-naon anu ditetelakeun dina bagian kalimah kadua. Pangrendona biasanya dicirian kukecap tetapi, lain….bae, tapi….deuh, lain ngan….wungkul, tapi….
Contohna: anu heran the lain kuring bae tapi sakumna nu aya ti eta gedong deui.
3.      Hubungan pilihan
Hubungan pilihan nyaeta hubungan nu netelaken pilihan diantara dua kemungkinan nu ditetelakaen ku bagian-bagian kalimah anu dihubungkeunnana.Pangrendon anu dipakena nyaeta atawa.
Contohna: maneh the bogoh ka neng nok atawa neng tati?




2.      Kalimah ngantet seler sumeler 
Kalimah ngantet seler sumeler nyaeta gabungan kalimah anu henteu satata. Maksudna 
Aya dua kalimah atawa leuwih. Terus digabungken dina hiji kalimah. Kalimah-kalimah nu digabungken the henteu mibanda kalungguhan anu sarua dina kalimah anyar. Jadi, salah sahiji aya nu jadi bagian tina kalimah sejena. Kalimah anu jadi bagian kalimah sejenna.Kalimah anu jadi bagian kalimah sejen urang sebut kalimah seler.Ari anu jadi kalimah utamana, urang sebut kalimah lulugu.
Dina kalimah ngantét sélér-sumélér, kalimah lulugu nyaéta anu ngabogaan pola samodél kalimah salancar. Sedengkeun kalimah sélérna ngabogaan fungsi pikeun ngajembaran salah sahiji élémén kalimah lulugu, bisa dina jejerna, obyekna, atawa kateranganana. Contona, (A) Awéwé téh maké baju batik. (B) Awéwé téh geulis kacida.
Gumantung kana kumaha nyélérkeunana, (A) atawa (B) bisa jadi kalimah lulugu.
  • (A) jadi kalimah lulugu: "Awéwé anu geulis kacida téh maké baju batik."
  • (B) jadi kalimah lulugu: "Awéwé anu maké baju batik téh geulis kacida."
Gumantung kana kecap panyambungna (p), bisa disusun sababaraha hubungan:
Hubungan
Conto
1. Hubungan waktu: saprak, ti mimiti, basa, nepi ka, saméméh, sanggeus, waktu, jsb.
  1. Kuring keuna ku panyakit saprak jalan-jalan ka Talaga Bodas.
    • Kuring keuna ku panyakit. (lulugu)
    • Kuring jalan-jalan ka Talaga bodas. (sélér)
  2. Nepi ka karéta balik deui ka kota, manéhna tetep nungguan.
    • Manéhna tetep nungguan. (lulugu)
    • Karéta balik deui ka kota. (sélér)
2. Hubungan sarat: saupama, lamun, asal, jsb.
Manéh pasti junun sakola lamun diajarna rajin.
3. Hubungan tujuan: sangkan, supaya, ambéh
Ambéh teu ceurik deui, budak téh dipangku geura.
4. Hubungan babandingan: saperti, ibarat, kawas, tibatan
Piraku maneh teu percaya ka kuring salaku kawas ka jalma saliwat bae.
5. Hubungan sabab: sabab, lantaran, alatan
Abdi kapaksa ngampik anjeuna sabab abdi tos aya nu gaduh.
6. Hubungan akibat: nepi ka, akibatna, nu matak, ku kituna
Geuringna kacida pamana, nepi ka harta bendana beak dipake ku ubar.
7. Hubungan cara: kalawan, ku cara, bari
Persib bisa ngelehekeun bandung raya ku cara dibawa maen pondok jeung cepet.
8. Hubungan kanyataan: padahal, ari, sedengkeun
Kuring keur ngapalkeun ari adik kuring kalah rerengkenekan.
9. Hubungan pangjéntréyén
Tina omongana oge katangeun, yen manehna the lain jalma jore-jore.
10. Hubungan atributip: anu ..., nu ...-na
Awewe nu make kabaya beureum the kabogoh kang Dadang.
11. Hubungan konsésip: sanajan, sakumaha/kalah kumaha/naon/saha .. (baé) ogé
Sanajan aya di langit ping pitu ku kuring moalleneh diudag.